ტრადიციულად (არისტოტელეს დროიდან) ორგანიზმების გამოყოფადი კატეგორია, ამჟამად განისაზღვრება როგორც ბიოლოგიური სამეფო. ცზოველები ზოოლოგიის შესწავლის ძირითად ობიექტს წარმოადგენენ.

ცხოველებიმიეკუთვნებიან ევკარიოტებს (უჯრედებში არის ბირთვები). ცხოველთა კლასიკურ ნიშნად ითვლება: ჰეტეროტროფულობა (კვება) მზა ორგანული შენაერთებით) და აქტიური გადაადგილების უნარი. სხვათა შორის, არსებობს არაერთი ცხოველი, რომელიც უმოძრაო ცხოვრებას ეწევა, ჰეტეროტროფულობა კი დამახასიათებელია აგრეთვე სოკოებისათვის და ზოგიერთი პარაზიტი მცენარისათვის.

ყოფა-ცხოველებში ტერმინებში "ველური ცხოველები", "შინაური ცხოველები" ხშირად იგულისხმება მხოლოდ ძუძუმწოვრები, ზოგჯერ მხოლოდ ოთხფეხა მიწისზედა ხრხემლიანები (ძუძუმწოვრები, ქვეწარმავლები და მიწისზედა წყლების). რუსული სიტყვა "ცხოველი" შექმნილია სიტყვისგან "ჟიფოტ", რაც ადრე ნიშნავდა "ცხოვრება, ქონება". მეცნიერებაში ტერმინი - ცხოველი გამყარებულია უფრო ფართო მნიშვნელობა, რომელიც შეესაბამება ლათინულ ანიმალიას. ამიტომ ამბობენ, რომ ცხოველებს, ძუძუმწოვართა გარდა მიეკუთვნება სხვა ორგანიზმების უზარმაზარი ერთობლიობა: თევზები, ფრინველები, მწერები, ობობებისმსგავსნი, მოლუსკები, ზღვის ვარსკვლავები, ყოველგვარი მატლები და ა.შ. ადამიანი მიეკუთვნება ცხოველთა სამეფოს, მაგრამ ტრადიციულად განიხილება ცალკე ბიოლოგიაში გამოიყენება სიტყვები "ცხოველი და ადამიანი" ან "ცხოველები ადამიანების ჩათვლით.

ამასთან ადრეამ სამეფოს მიაკუთვნებდნენ ბევრ ჰეტეროტროფულ პროტისტებს და ცხოველებს ქვესამეფოდ ყოფდნენ: ერთუჯრედოვანი პროტოზოა (Protozoa) და მრავალუჯრედოვანი მეტაზოა (Metazoa). ამჟამად სახელწოდება "ცხოველები" ტაქსონომიური გაგებით გამრავლდა მრავალუჯრედიანებზე. ასეთი გაგებით ცხოველებს, როგორც ტაქსონებს უფრო განსაზღვრული ნიშნები აქვთ. მათთვის დამახასიათებელია ოოგამია, მრავალქოვილოვანი აგება, ოგორც მინიმუმ ორი ჩანასახოვანიფურცელი, ბლასტულის და გასტრულის სტადიები ჩანასახოვან განვითარებაში. ცხოველთა უდიდეს უმრავლესობას აქვს კუთები და ნერვები, მათი არმქონე ჯგუფებმა კი - ღრუბლები, ფირფიტოვნები, მეზოზოები, კნიდოსპორიდიდიები - შეიძლება ისინი მეორედ დაკარგეს.

ამავე დროს, მეცნიერებაში ტერმინი "ცხოველები" ზოგჯერ სავარაუდოდ უფრო ფართო მნიშვნელობით გამოიყენება, როდესაც ცხოველებში იგულისხმება არა ტაქსონი, არამედ ორგანიზაციის ტიპი - ცხოვრებისეული ფორმა - რომელიც დამყარებულია მოძრაობაზე, ჰეტეროტროპულობაზე და გოლოზურ კვებაზე.

ამჟამად მეცნიერების მიერ აღწერილია ცხოველთა 1,6 მლნ-ზე მეტი სახეობა (133 ათასზე მეტი ნამარხი სახეობებიდან), რომელთაგან უმეტესობა ხელფრთიანებს (1,3 მლნ-ზე მეტი სახეობა) შეადგენს, მოლუსკები (118 ათასზე მეტი სახეობა) და ხერხემლიანები (42 ათასზე მეტი სახეობა).

metazoas warmoSoba

ითვლება, რომ ცხოველები წარმოიშვნენ შოლტიანი ერთუჯრედიანებისგან, მათი უახლოესი ცნობილი ცოცხალი ნათესავებია: ხოანოფლაგელატები, საყელოიანი შორტის მატარებლები, მორფოლოგიურად მსგავსნი არიან ზოგიერთი ღრუბლის ხოანოციტებთან. მოლეკულარულმა გამოკვლევებმა განსაზღვრეს ცხოველების ადგილი ქვეჯგუფში Opisthokonta, სადაც აგრეთვე შეყავთ ხოანოფლაგელატები, სოკოები და პარაზიტული პროსტიტების მცირე რაოდენობა. დასახელება პისტოჰოკონტა აღნიშნავს შოლტის უკანა მდებარეობას მოძრავ უჯრედში, ისე, როგორც ცხოველთა სპერმატოზოიდებს დიდ რაოდენობაში, იმ დროს, როდესაც სხვა ევკარისტებს, როგორც წესი, წინა შოლტი აქვს.

ცხოველთა პირველი ნამარხი ნარჩენები მიეკუთვნება დოკემბრიის ბოლოს (დაახლოებით 610 მილიონი წლის წინ) და ცნობილია, როგორც ედიაკარსური ან ვენდურის ფაუნა. თუმცა მათი მიკუთვნება უფრო გვიანეულიმანარხებისთვის რთულია. ისინი შეიძლება იყვნენ ცხოველების თანამედროვე განტოტების წინაპრები დამოუკიდებელ ჯგუფებად ან საერთოდ არ იყვნენ ცხოველები. ცხოველთა ცნობილი ტიპების უმეტესობა მეტ-ნაკლებად ერთდროულად წარმოიშვნენ კემბრიულ პერიოდში, დაახლოებით 542 მილიონი წლის წინათ. ეს მოვლენა კემბრიული აფეთქება გამოწვეული იყო ან ჯგუფების სწრაფი დივერგენციით, ანდა პირობების ისეთი შეცვლით, რომელმაც შესაძლებელი გახადაგაქვავება. მაგრამ ზოგიერთი პანტეოლოგი და გეოლოგი ვარაუდობს, რომ ცხოველები ბევრად უფრო ადრე წარმოიშვნენ, ვიდრე ეს უფრო ადრე ითვლებოდა, შესაძლებელია 1 მილიონი წლის წინათაც ტონის დასაწყისში. ამაზე მიუთითებს სტრომატოლიტების მრავალგვარობის შემცირება დაახლოებით ამ დროს. გარდა ამისა ტონიური დანალექებიდან ცნობილია ანაბეჭდები და სოროები, რომლებიც მოწმობენ მსხვილი (დაახლოებით 5 მმ. სიგანის) სამფენოვანი მატლების არსებობაზე, რომლებიც ისეთივე სირთულისაა, წოგორც მიწის მატლები. მაგრამ ამ ნაკვალევების ასეთი ინტერპრეტაცია ეჭვის ქვეშ დააყენა იმის აღმოჩენამ, რომ მსგავს კვალს ფსკერზე დღეს გიგანტური ერთუჯრედოვანი პორტისტები Gromia sphaerica ტოვებენ.

kveba

ყველა ცხოველი ჰეტეროტროპს წარმოადგენს, ისინი პირდაპირ ან ირიბად სხვა ცოცხალი ორგანიზმებით იკვევებიან. ენერგიის უპირატესი წყაროსდა მიხედვით ცხოველები იყოფიან მცენარისმჭამელად, მტაცებლებად (ხორცისმჭამელად), ყველაფრისმჭამელად და პარაზიტებად.

klasifikacia: cxovelTa samyaros klasificirebis istoria

არისტოტელემ პირველად, თავის საკუთარ ცალკე ნაშრომში "ცხოველების წარმოშობის შესახებ" წამოიწყო ცოცხალი სამყაროს მცენარეებსა და ცხოველებზე დაყოფის ცდა. შემდეგ ამას მოჰყვა კარლ ლიენეის შვედი ბუნების გამომცდელის და ექიმის, მცენარეული და ცხოველთა სამყაროს კლასიფიკაციის ერთიანი სისტემის შემქმნელის (რომლებმაც იგი ჯერ კიდევ სიცოცხლეში გახადა მსოფლიოში ცნობილი) ნაშრომები, რომლებშიც მნიშვნელოვნადაა მოწესრიგებული და განზოგადოებული ბიოლოგიური მეცნიერებისგანვითარების მთელი წინა პერიოდის ცოდნა. ლინეის სხვა მთავარ დამსახურებათა შორისაა: ბიოლოგიური სახეების მცნების განსაზღვრა, აქტიურ მოხმარებაში ბინომენალური (ბინალური) ნომენკლატურის დანერგვა დასისტემატიურ (ტაქსონომიკურ) კატეგორიებს შორის მკვეთრი თანადაქვემდებაარების დადგენა. გარდა ამისა კარლ ლინეი წარმოადგენს ცოცხალი ბუნების პირველი იერარქიული კლასიფიკაციის ავტორს, რომელიც საფუძველი (ბაზა) გახდა ცოცხალი ორგანიზმების მეცნიერული კლასიფიკაციისათვის. მან ბუნებრივი სამყარო სამ "სამეფოდ" დაჰყო: მინერალური, მცენარეული და ცხოველები, გამოიყენა რა ოთხი დონე ("რანგი"): კლასები, რაზმები, გვარები და სახეობები. ლიენის მიერ პრაქტიკაში შემოტანილი თითოეული სახის სამეცნიერო წოდების (წინათ გამოყენებული გრძელი სახელწოდებები, რომლებიც სიტყვათა დიდი რაოდენობიდან შედგებოდა, სახეობებს აღწერდა, მაგრამ მკაცრად ფარმარიზებული არ იყო). ორი სიტყვისგან შემდგარი ლათინური სახელის გამოყენება სახეობის სახელწოდება, შემდეგ სპეციალური სახელი ნომენკლატურის ტაქსომანიიდან გარჩევის საშუალებას იძლეობა. ლიენის ორიგინალურ სქემაში ცხოველები მიეკუთვნებოდნენ სამიდან ერთ-ერთ სამეფოს, რომელიც დაყოფილი იყო კლასებად მატლები, მწერები, თევზები, ამფიბიები, ჩიტები და ძუძუმწოვრები. მას შემდეგ ბოლო ოთხი კლასი გაერთიანდა ერთ ტიპად ჰორდოული, მაშინ, როდესაც დანარჩენები უხერხემლოებისადმი იქნენ მიკუთვნებულნი.

biologiuri sistematika

კლასიფიკაციის მოყვანილ ვერსიაში ითვლიან ცხოველთა 35 ტიპს (სიტყვა "ტიპი" არ არის მითითებული), ქვემოთ აღწერილია რამოდენიმე ალტერნატიული კლასიფიკაცია.

klasifikaciisarternatiuli variantebi

ცხოველთა სამეფოს კლასიფიკაცია მდგრადი არ არის და მრავალი ვარიანტი არსებობს. ზოგჯერ უმარტივესებს მიაკუთვნებენ ხოლმე ცხოველებს, როგორც ქვესამეფოს იმის საფუძველზე, რომ ისინი (უმრავლესობა) ჰეტეროტროპულები, აქტიურად გადაადგილებადი ორგანიზმები არიან. მაგრამ, მეორეს მხრივ, უმარტივესებს ხშირად არანაკლები ხარისხით მცენარეების ნიშნები აქვთ და რაღაც აზრით რამდენადმე შუალედური მდგომარეობა უჭირავთ ცხოველებსა და მცენარეებს შორის. ამიტომ პროტისტებს ასევე გამოყოფენ ცალკე სამეფოდ (ან რამოდენიმე სამეფოდ). ზოგჯერ კლასიფიკაციებში გამოიყოფოდა აგნოტოზოის ქვესამეფო, რომელიც პლაკოზოებს, ორტონექტიდებს და დიციემიდებს შეიცავს.

გარდა ამისა, ტიპების რაოდენობა და შემადგენლობა სხვადასხვა ცვლილებებს ექვემდებარება. აი, მხოლოდ რამოდენიმე შესაძლებელი ვარიაცია ტიპების თემაზე.

ნიდარიები და სავარცხლიანები შეიძლება ერთ ტიპად გაერთიანდნენ (ნაწლავღრუიანები).

ნემატოდებს, მუცელწამწამოვან მატლებს, კინორინხებს, თმიანებს, კოლოვრატოკებს და ზოგჯერ პრიაპულიდებს აერთიანებენ როგორც კლასებს ერთ ტიპად პირველადღრუიანი მატლები ან მრგვალი მატლები (აშკარად მოძველებული კლასიფიკაცია).

ნემატოდებს, თმიანებს და მუცელწამწამოვნებსმრგვალი მატლების ტიპს (ემატჰელმინტჰეს) მიაკუთვნებენ.

თავხორთუმიანთა კლასების პრიაპულიდებს, კინორინხებს და ლორიციფერებს განიხილავენ, როგორც ცალკეულ ტიპებს.

ფორონიდებს, მშანკებს და მხარფეხოვნებს აერთიანებეს საცეციანებად ან ლოფორებად სამი შესაბამისი კლასით.

ნახევარქორდოვანები ადრე ითვლებოდნენ ქორდოვანების ქვეტიპად.

გარსიანები ხშირად განიხილებოდნენ, როგორც ცალკეული ტიპი.

ბევრ სახელმძღვანელოში, როგორც ცალკეული ტიპი მეორადპირიანებისა განიხილებიან პოგონოფორები.

ორტონექტიდები და დიციემიდები შეიძლება განხილული იქნას, როგორც მეზოზოები ერთი ტიპი (აშკარად მოძველებული კლასიფიკაცია).

Metazoa-ს შემადგენლობაში შედის Myxozoa-ს ტიპიც, რომლებსაც ადრე პროტისტებს მიაკუთვნებდნენ.

cxovelTa jgufebi

pirveladpirianebi

პირველადპირიანები (ლათ. Protostomia) - მრავალუჯრედოვანი ცხოველების ტაქსონი ჯგუფიდან Bilateria. ჩანასახოვანიგანვითარების პერიოდში, მათი პირველადი პირის ადგილას (ბლასტოპორა) წარმოიქმნება პირი ან ნაპრალოვანი ჩართვისას ბლასტოპორა, პირი ან ანალური ხვრელი. ამით ისინი განსხვავდებიან მეორადპირიანებისგან, რომელთაც ბლასტოპორას ადგილას წარმოექმნებათ ანალური ხვრელი, პირის კი მოგვიანებით სხვა ადგილას ჩნდება.

platozoa

Platyzoa პირველადპირიანი ცხოველების ჯგუფი (Bilateria). დასახელება ტექსონა შემოთავაზებულია 1998 წ. ტ. კავალირ-სმიტის მიერ წამწამიანი არასეგმენტირებული ორგანიზმებისთვის სხეულის ღრუს გარეშე ან სხეულის პირველადი ღრუთი, ცირკულატორული სისტემის გარეშე. შემდგომ ჯგუფის შემადგენლობა გადახედილი იქნა. მასში ჩართეს ციკლოფორი და შიდაპოროშიცულები და გამორისხეს იქიდან Acoelomorpha, რომელიც ადრე ტურბელიარიების წარმომადგენლად ითვლებოდა. ტაქსონის მონოფილეტიკური სტატუსი ამ შეცვლილ შემადგენლობაში დამტკიცებულია მოლეკულარულ-გენეტიკური გამოკვლევებით.

lofotroxozoa

სპირალურები უხერხემლო ცხოველთა უდიდესი ჯგუფი, რომელიც შეიცავს მოლუსკებს და რგოლისებრ მატლებს. პირველები შეიცავენ ლოკოკინებს, ორნახვრეტიანებს და კალმარებს, მეორენი კი წვიმის მატლებს და წურბელებს. ამასთან მჩხლეტავ მატლებს (მათი სხეულის სეგმენტირებულობის გამო) უფრო ფოხოვანებთან ახლოსმიიჩვევდნენ. ჯგუფი შემოთავაზებული იქნა 1995 წელს Kenneth M. Halanych-ის მიერ, რომელიცმოლეკულარულ მონაცემებს ეფუძნებოდა. მოლეკულარული მტკიცებულებები, მაგალითად, მცირე სუბერთეულების рРНК ევოლუციას მოცემული ზეტიპის მონოფოლიას ამტკიცებენ.

panarTropoda

Panarthropoda ეს არის უხერხემლოთა ტაქსონი პირველადპირიანების ჯგუფიდან (ლათ. Protostomia), რომელიც აერთიანებს ფეხსახსრიანებს, ონიქოფორებს, წყნარადმავლები და გადაშენებულ ჯგუფს Xenusia.

Panarthropoda-ს აგების საერთო ნიშნებიექვემდებარება მეტამერული სიმეტრიის კანონებს: ორგანიზმის სხეული შეიცავს რამოდენიმე მსგავს ელემენტს, სეგმენტებს რომლებიც განლაგებულია ერთმანეთის მიყოლებით, სხეულის ღერძის გასწვრივ.

სტეგმენტაციის ერთ-ერთი ყველაზე უფრო შესამჩნევი გამოვლენაა წყვილი კიდურების განლაგება, რომლებიც ყველა Panarthropoda-ში თავდაპირველად შეიარაღებულნი იყვნენმყარი ბრჭყალებით. მეტამერია დამახასიათებელია ზედა ორგანოებისათვის: კუნთებისათვის, რომელთაც კიდურები მოძრაობაში მოყავთ, გამოყოფის ორგანოებისათვის და ნერეული სისტემის ელემენტებისათვის. უნდა აღინიშნოს, რომ Panarthropoda-ს მორფოლოგია ძალიან მრავალგვარია. ასე, რომ ხშირად კონკრეტული წარმომადგენლის სახის ჰომოლოგიური ნაკვთების დადგენა, ზემოთაღწერილი აგების გეგმით გაძნელებული აღმოჩნდება ხოლმე.

meoradpirianebi

მეორედპირიანები (ლათ. Deuterostomia) - მრავალუჯრედიანი ცხოველების ჯგუფი Bilateria - ჯგუფიდან შეიცავს ნახევრად ქორდიანებს, ნემსკანიანებს და ქორდიანებს. ტერმინი შემონანილიაგერმანელი ზოოლოგის მიერ (1908 წ.). მეორადპირიანებსჩანასახოვანი განვითარების პერიოდში პირველი პირის (ბლასტოპორის) ადგილას წარმოექმნებათ ანალური ხვრელი, თვითონ პირი კი დამოუკიდებლად სხეულის წინა ნაწილში ჩნდება. არის სხეულის მეორადი ღრუ (მთლიანად). მათ მიეკუთვნებიან მათ შორის ყველაზე მეტად პროგრესიული (ევოლუციური სწავლების პოზიციიდან) ცხოველები ხერხემლიანები (ქორდიანების ქვეტიპი). მაგრამ მეორადპირიანების წარმოშობა გაურკვეველია. შესაძლებელია, ისინი წარმოიშვნენ რადიალური (ნაწლავღრუიანები) ცხოველებისაგან, პირველადპირიანებისგან დამოუკიდებლად. სხვა ჰიპოთეზების თანახმად, მეორადპირიანების წინაპრები იყვნენ პირველადპირიანების პრიმიტიულ ტიპთაგან ერთ-ერთის წარმომადგენლები, რომლებიც დაბალი მატლების ჯგუფში იყვნენ გაერთიანებულნი. მაგრამ მოლეკულარული კვლევების უკანასკნელი მონაცემები პირველი ვერსიის სასარგებლოდ ლაპარაკობენ.